środa, 30 czerwca 2010

Stacja pocztowa Kadrinaziego

Jako że doszły mnie słuchy, że niektórzy z Czytelników niniejszego bloga próbowali się ze mną bezskutecznie skontaktować (były jakieś problemy z wrzucaniem komentarzy pod tekstami -teraz już chyba wszystko działa) w sprawie kwestii poruszanych na blogu pozwolę sobie więc udostępnić mój adres emailowy:
grimme(at)tlen.pl
Jeżeli macie pytania dotyczące notek na blogu, kwestie źródeł cytatów czy poszukujecie XVII-wiecznych ODB - piszcie śmiało, postaram się pomóc w miarę możliwości. Proszę tylko o wrzucenie w tytule maila określeń typu 'XVII wiek' czy 'blog'...
Można się także ze mną kontaktować na forach:
Na każdym z nich jestem zarejestrowany jako 'Kadrinazi'.

Pozdrawiam

Michał 'Kadrinazi' Paradowski

Przerywnik filmowy - husaria pod Byczyną

Tym razem w kąciku filmowym nader zacny urywek z polskiego serialu 'Kanclerz', opowiadającego o losach Jana Zamoyskiego. Filmik ukazuje husarię koronną w bitwie pod Byczyną w 1588 roku, widzimy też piechotę Maksymiliana. Cała scena rzekłbym alegoryczna i skromnie zrealizowana, mimo pewnych niedoróbek historycznych urocza - zwłaszcza że husaria bardzo ładnie pokazana. Przyznam szczerze, że o serialu tym wcześniej nie słyszałem, a jak widać warto by go obejrzeć.

Modele Wargamera do gry Ogniem i Mieczem - informacja


Udało mi się uzyskać zezwolenie na wykorzystanie na blogu zdjęć modeli firmy Wargamer do systemu 'Ogniem i Mieczem'. Jest to 15 mm system wargamingowy ukazujący starcia XVII-wieczne. Dzięki temu od czasu do czasu przy tekstach będą się pojawiały fotki z oficjalnej strony gry:
Bardzo dziękuję Naczalstwu Wargamera za udzielenie zgody na użycie fotek!

wtorek, 29 czerwca 2010

Ekstraordynaryjne poczty do obozu przysłali... - cz. III


Tym razem zaciągi magnackie w bitwie pod Martynowem w 1624 roku, gdzie całość sił koronnych stających przeciw Tatarom miała liczyć ok. 5000 ludzi. Spis podaje za cytowanym już na blogu sprawozdaniem z bitwy czyli Pogromem tatarskim albo relacyją krótką… Co ciekawe, według J. Teodorczyka i J. Wimmera liczba pocztów prywatnych jest podejrzanie wysoka – 3000 chłopa z okładem – i realne siły obliczają na 1450 żołnierzy prywatnych i 450 pospolitego ruszenia. Pozostali żołnierze których miał do dyspozycji hetman Koniecpolski mieli należeć do armii kwarcianej . Dla porównania, pod Charzowcami w październiku 1623 roku siły Koniecpolskiego wspomogło ok. 1500 żołnierzy magnackich.

Co jednak ciekawe, w jednym z fragmentów relacji mamy wzmiankę, że wojsk JKM (czyli kwarcianych) zebrało się coś nad 2000 więc po dodaniu owych 3000 wojsk magnackich mielibyśmy idealną liczbę walczących. Interesujące jest fragment, w którym hetman Koniecpolski prosił o pomoc magnatów i zbierał własne wojska – posłał do przedniejszych Ich M.P.P obywatelów ukrainnych i podolskich, prosząc, aby z powinnej ku ojczyźnie miłości, w takowej gwałtownej potrzebie do wojska J.K.M. przybywali. Rozesłał do rot uniwersały rozkazując, aby bez wielkich ciężarów, osobliwie usarze bez kopii, we zbrojach z muszkietami tylko, jako najprędzej ku Kamieńcu ba Tatarzyszczach J.M. przejmowali. Jak więc widzimy, hetman zdawał sobie, jaktariuszów

Ich M.P.P Sieniawscy, krajczy [Mikołaj] i chorąży koronny [Prokop], sług i ludzi swych służebnych mieli 500

J.M.P. Jakub Sobieski [ojciec późniejszego króla Jana III], starosta trembowelski, z J.M.P. Aleksandrem Zborowskim i z obywatelami powiatu trembowelskiego mieli 200 [czyżby pospolite ruszenie?] ważna jest w starciu z Tatarami broń palna, tak że nawet husaria miała walczyć bez kopii, a z muszkieterami właśnie. By zbędnie nie przedłużać, przechodzimy teraz do spisu. Tu i ówdzie w nawiasach kwadratowych pozwolę sobie wtrącić komentarze.

Regestr Ich. M.Panów wolon

J.M.P. Aleksander Bałaban, starosta rohatyński, z obywatelami pokuckiemi 200 [także tutaj owi ‘obywatele’ mogliby oznaczać pospolite ruszenie]

J.M.P Adam Kalinowski, starostwa Racławski, Ukraińców [Kozacy niżowi?] i sług swoich 300

Tenże przy armacie swej porządnej piechoty 100

J.M.P. Mikołaj Herburt, starosta skalski, sług swoich 100

J.M.P. Jarosz Tyszkiewicz [niestety nie udało mi się odnaleźć jaki urząd mógł piastować, chociaż może de facto chodzić o Janusza Tyszkiewicza, starostę żytomirskiego, wspomnianego w tekście relacji] Ukraińców koni 400

Tenże piechoty 100

J.M.P Jerzy i Marcin [późniejszy hetman polny koronny, który zginął pod Batohem w 1652 roku] Kalinowscy koni 150

J.M.P. Bielecki Ukraińców z rohatynami 100

J.M.P. Samuel Strzyżowski koni dobrych 200

J.M.P. hetman [polny koronny Stanisław Koniecpolski] sług kono 200

Tegoż piechoty 100

Ci zaś ludzi swe przysłali [czyli sami nie pojawili się na placu boju]:

J.M.P. wojewoda kijowski [Tomasz Zamoyski] Ukraińców 150 [swoją drogą ciekawe, czy Stefan Chmielecki służył w tej bitwie wciąż w wojskach prywatnych Zamoyskiego czy już w oddziałach kwarcianych?]

J.M.P podczaszy koronny [ Stanisław Lubomirski] sług swych koni 150

Tenże piechoty dobrej służałej 150

J.M.P. Mikołaj Struś, starosta halicki, chmielniczan [z okolic Chmielnika na Ukrainie] posłał koni 50

Inszych wielu, z którzy z ziemiańskiemi pocztami przybyli, tu się nie kładzie w tej liczbie [być może to enigmatyczne zdanie wspomina pospolite ruszenie, co może oznaczać, że dwa moje wcześniejsze przypisy o pospolitym ruszeniu są błędne]

Armie Wielkiej Wojny Północnej - cz. V


A tym razem coś z innej beczki czyli opracowane przeze mnie kalendarium wojny. Starałem się by znalazły się tam wszystkie najważniejsze wydarzenia, ale oczywiście coś mogło mi umknąć, za co z góry przepraszam...

1697
- 5 kwietnia – król Karol XI umiera na raka żołądka
- na tronie Szwecji zasiada 15-letni Karol XII

1698
- siostra króla, księżniczka Hedvig Sophia, wychodzi za maż za Frederika IV ks. Holstein-Gottop

1699
- 24 sierpnia – część szlachty inflanckiej podpisuje z Augustem II ‘kapitulację’ na mocy której gwarantuje mu nieograniczoną i dziedziczną władzę na terenie Inflant, pod warunkiem że udzieli jej pomocy w uzyskaniu suwerenności spod władzy Karola XII
- 25 (5 października) września - ratyfikacja sasko-duńskiego układu sojuszniczego
- 11 (21) listopada – podpisanie sojuszu sasko-rosyjskiego
- rozpoczyna się mobilizacja szwedzkich regimentów typu ‘indelt’ i stopniowy transfer ich oddziałów na szwedzkie Pomorze

1700
- styczeń – zawiązanie trójprzymierza Rosji, Danii i Saksonii
- 2 lutego – tajny sojusz sasko-brandenburski, co de facto oznacza utworzenie antyszwedzkiej Ligii Północnej
- luty – rozpoczęcie działań wojennych, oddziały saskie wkraczają na szwedzkiej Inflanty i rozpoczynają oblężenie Rygi, zdobywają Dynemut i Kokenhausen
- księstwo Holstein-Gottorp zaatakowane przez armię duńską
- pełna mobilizacja armii szwedzkiej, nowe zaciągi (tak oddziałów narodowych jak i ‘varvade’)
- 6 kwietnia – podpisanie antyszwedzkiego przymierza pomiędzy Brandenburgią i Danią
- lato - flota szwedzka, przy wsparciu okrętów angielskich i holenderskich, przerzuca armię dowodzoną przez Karola XII na duńską wyspę Zelandia (lądowanie pod Humleback).
- 8 (18) sierpnia - w Travendahl zostaje podpisany pokój pomiędzy Danią a księstwem Holstein-Gottorp
- 19 (lub 24) sierpnia – car Rosji Piotr I wypowiada wojnę Szwecji. Oddziały rosyjskie wkraczają do inflanckiej prowincji Ingrii
- Karol XII odwołuje przygotowywaną ofensywę na Saksonię i przerzuca główne siły polowe na front rosyjski
- lądowanie sił szwedzkich pod Rewalem
- 20 (30) listopada – bitwa pod Narwą – Karol XII na czele 10 000 żołnierzy zaskakuje i pokonuje o wiele większą armię rosyjską.

1701
- maj – armia królewska stojąca pod Rewlem i Lais zostaje wzmocniona przez ok. 10 000-osobowe posiłki ze Szwecji
- czerwiec – rosyjski korpus ks. Repnina łączy się pod Kokenhausen z siłami saskimi
- 9 (20) lipca – bitwa nad Dźwiną – armia szwedzka dowodzona przez Karola XII forsuje rzekę i pokonuje oddziały saskie, którym dowodzi feldmarszałek Adam Heinrich hrabia Steinau.
- 5 września – bitwa pod Rauge w szwedzkich Inflantach - szwedzka dywizja gen. Wolmara Antona von Schlippenbacha pokonuje korpus rosyjski
- 18 listopada – w bitwie pod Okielnikami na Litwie siły rodu Sapiehow przegrywają z armią szlachty litewskiej
- 19 listopada – bitwa pod Erastfer (Erastvere) w szwedzkich Inflantach (Estonii) – szwedzka dywizja gen. Wolmara Antona von Schlippenbacha pokonana przez rosyjską armię dowodzoną przez gen. Borysa Szeremietiewa.
- Sasi wycofują się ze szwedzkich Inflant. Szwedzi wkraczają do Kurlandii

1702
- luty - generał Magnus Stuart mianowany dowódcą sił szwedzkich w Inflantach a generał Adam Lewenhaupt obejmuje komendę w Kurlandii
- luty – armia szwedzka wkracza na Litwę. Do wiosny Szwedzi zajmują Wilno, Kowno i Grodno
- 23/24 marca – bitwa pod Druszkieniszkami - siły litewskie hetmana polnego Michała Wiśniowieckiego rozbijają szwedzki oddział pułkownika Hummerhielma
- maj – Szwedzi wkraczają na ziemie Korony
- 23 maja – oddziały szwedzkie bez walki zajmują Warszawę
- 19 lipca – bitwa pod Kliszowem – Szwedzi dowodzeni przez Karola XII pokonują armię saską Augusta II, wspieraną przez oddziały polskie hetmana wielkiego koronnego Hieronima Augustyna Lubomirskiego
- 19 lipca – bitwa pod Sagnitz i Hummelshof - oddziały szwedzkie w Ingrii i Karelii dowodzone przez generała von Schlippenbacha pokonane przez siły rosyjski. W wyniku bitwy łupem Rosjan pada Noteborg nad jeziorem Ładoga (zdobyty w październiku)
- 26 lipca – bitwa pod Kamionną – litewskie armia Wiśniowieckiego i Ogińskiego pokonana przez szwedzki korpus gen. Maidela, wsparty siłami rodu Sapiehów
- 10 sierpnia – Kraków kapituluje przed armią szwedzką
- 30 sierpnia – szwedzki korpus z Pomorza, dowodzony przez gen. Gyllenstierne, łączy się z armią królewską pod Krakowem

1703
- 19 (29) marca - bitwa pod Saladen - Szwedzi pod generałem Lewenhauptem pokonują Rosjan
- wiosna – Rosjanie zdobywają Nyenskans nad Newą, rozpoczyna się tam budowa St.Petersburga
- 2 maja – kawaleryjska bitwa pod Pułtuskiem – zwycięstwo Szwedów (Karol XII) nad Sasami (feldmarszałek Steinau)
- lipiec – podpisanie szwedzko-pruskiego (od 1701 roku Brandenburgia stała się Prusami) traktatu pokojowego
- wrzesień – szwedzki korpus gen. Rehnskolda zdobywa Poznań
- październik - po pięciomiesięcznym oblężeniu kapituluje Toruń. Pozostała przy życiu załoga twierdzy (w chwili rozpoczęcia oblężenia 6 000 żołnierze) zostaje przewieziona do Szwecji a tam w 1707 roku wcielona do specjalnych jednostek jenieckich

1704
- lipiec – Rosjanie zdobywają Dorpat
- sierpień – Narwa i Iwangorod kapitulują przed Rosjanami
- sierpień – bitwa pod Jacobstadt na Litwie – Szwedzi gen. Lewenhaupta, wsparci Litwinami Kazimierza Jana Sapiehy, pokonują korpus rosyjsko-litewski ks. Michała Wiśniowieckiego
- 6 września – Karol XII na czele niewielkiej dywizji (1400-1800 żołnierzy) zdobywa szturmem Lwow
- wrzesień – siły saskie odbijają Warszawę
- 9 listopada - bitwa pod Poniecem – Karol XII na czele armii królewskiej pokonuje saski korpus marszałka Mathiasa Johanna von Schulenberga
- bitwa pod Oderbelstch (nad Odrą)
- bitwa pod Tylewicami (nieopodal Wschowy)

1705
- 16 lipca – bitwa pod Gemaurthof - gen. Lewenhaupt pokonuje korpus rosyjski
- 31 lipca – bitwa pod Warszawą – zagon kawalerii szwedzkiej pokonuje oddziały saskie
- 4 października - Stanisław Leszczyński koronowany na króla Polski

1706
- 13 lutego – bitwa pod Wschową (Fraustadt) – sasko-rosyjska armia pokonana przez korpus gen. Rehnskiolda
- bitwa pod Kleckiem
- lato – armia królewska Karola XII wkracza na teren Saksonii
- 24 września - Szwecja i Saksonia podpisują traktat pokojowy w Alt-Ranstadt. Na jego mocy August II zrzeka się tronu polskiego (zachowując jednakże tytuł) i zmuszony jest wypłacić kontrybucję na rzecz armii szwedzkiej rozłożonej na kwaterach w Saksonii.
- 29 października – bitwa pod Kaliszem - szwedzki korpus generała Mardefelta pokonany przez połączone siły rosyjsko-sasko-polskie (Mardefelt nie wiedział o podpisaniu traktatu pokojowego z Saskonią)
- 30 października – August II ratyfikuje w swojej kwaterze w Piotrkowie Trybunalskim traktat pokojowy ze Szwecją

1707
- wrzesień – armia królewska wkracza do Wielkopolski
- Karol XII pozostawia w Polsce korpus gen. Krassowa (ok. 8000 żołnierzy) i na czele 35-37 000 żołnierzy rozpoczyna ofensywę rosyjską
- w Szwecji zostają utworzone jednostki złożone z saskich jeńców

1708
- początek ofensywy generała Lybeckera przeciw Rosjanom w Ingrii
- korpus Lewenhaupta wyrusza z Kurlandii by połączyć się z armią królewską
- 4 (14) lipca - bitwa pod Hołowczynem (Holofzin)
- bitwa pod Rajowską
- bitwa pod Malatitze
- 9 października - bitwa pod Leśną (Ljesnaja) – korpus Lewenhaupta zostaje rozbity przez Rosjan. Szwedzi tracą ogromny tabor z zapasami i ok. 6000 żołnierzy
- armia królewska rozpoczyna marsz na Ukrainę

1709
- szturm na Veprik
- kwiecień - początek oblężenia Połtawy
- 8 lipca – bitwa pod Połtawą
- 11 lipca - kapitulacja armii królewskiej pod Perewołoczną
- Karol XII jako gość sułtana Turcji zamieszkuje w kwaterze w miejscowości Bender
- armia saska wkracza do Polski, August II odnawia przymierze polityczno-wojskowe z Rosją
- Dania zrywa traktat pokojowy i jej wojska wkraczają do Skanii
- szwedzki korpus generała Krassowa wycofuje się z Polski na Szwedzkie Pomorze

1710
- 28 lutego – bitwa pod Helsingborgiem - armia szwedzka dowodzona przez generała Stenbocka pokonuje Duńczyków
- Rosjanie zdobywają Rygę, Parnawę i Rewel
- początek epidemii w Europie Zachodniej i Skandynawii
- Rosjanie zdobywają Wyborg i Elbląg

1711
- Turcja wypowiada wojnę Rosji
- armia rosyjska dowodzona przez cara Piotra I otoczona przez siły tureckie nad Prutem
- 12 lipca – podpisanie pokoju pruckiego pomiędzy Rosją i Turcją – jednym z jego postanowień (niezrealizowanych) było prawo wolnego przejazdu Karola XII do Szwecji via terytoria rosyjskie
- Duńczycy wkraczają do Bremy i oblegają (bez powodzenia) Wismar

1712
- armia szwedzka gen. Stenbocka ląduje na Pomorzu, jednakże flota duńska, niszczą szwedzką flotyllę transportową, odcina Stenbocka od Szwecji
- Duńczycy zdobywaj Stade
- 9 grudnia – bitwa pod Gadebusch - gen. Stenbock pokonuję siły duńsko-saskie, musi się jednak wycofać do Holsztynu

1713
- armia gen. Stenbocka kapituluje po kilku miesiącach obrony Tonningen
-1 lutego - ‘kalabalik’ w Benderze
- rosyjska inwazja na Finlandię
- bitwa pod Palkane
- odwrót armii fińskiej do Osterbotten

1714
- Karol XII dociera do Straslundu
- 19 lutego – bitwa pod Storkyro – armia fińska pokonana przez Rosjan
- 27 lipca – zwycięstwo floty rosyjskiej w bitwie morskiej u przylądka Hanko (Gangut)
- Finlandia zostaje opanowana przez armię rosyjską, armia fińska wycofuje się do Szwecji

1715
- Prusy i Hanower wypowiadają wojnę Szwecji
- 18 października-24 grudnia – oblężenie Strzałowa (Stressowa) na Rugii
- kapitulacja Straslundu
- Karol XII dociera do Szwecji

1716
- pierwsza szwedzka wyprawa na Norwegię
- kapituluje Wismar, ostatni szwedzki przyczółek w Niemczech

1717
- nawiązanie szwedzko-rosyjskich rozmów pokojowych

1718
- druga szwedzka wyprawa na Norwegię
- Karol XII ginie pod Fredrikshall, armia królewska rozpoczyna odwrot do Szwecji
- armia jamtlandzka gen. Armfelta ulega zagładzie w trakcie odwrotu z Norwegii – ponad 4000 żołnierzy ginie od mrozu i w burzach śnieżnych

1719
- 13 sierpnia – bitwa morska pod Staket
- 9 listopada - pokój szwedzko-hanowerski, na mocy którego za sumę jednego miliona riksdalerow księstwo Bremen-Werden przechodzi pod panowanie hanowerskie

1720
- 21 stycznia - traktat pokojowy z Prusami– zatrzymują one zdobycze na Pomorzu (tzw. Pomorze Szwedzkie włącznie ze Szczecinem, wyspami Uznam i Wolin) w zamian za 2 miliony riksdalerow
- czerwiec - podpisanie pokoju z Danią – Szwecja traci prawo do zwolnienia z ceł w cieśninie Sund
- Fryderyk I zostaje koronowany na króla Szwecji

1721
- 10 września - traktat pokojowy z Rosją, podpisany w Nystad. Szwecji traci Inflanty, Estonię, Ingrię, Dago, Osel, Kexholm i znaczną część hrabstwa Wyborg (Karelię). Rosjanie zostają zobowiązani do wypłaty Szwecji 2 milionow riksdalerow i zwrotu Finlandii

poniedziałek, 28 czerwca 2010

Armata moja ladajaka była...


Czytając ostatnio nieco o artylerii RON, zastanowiło mnie na ile dokładne są dane o ilości dział używanych przez nasze wojska w czasie bitew i kampanii. Pogrzebałem więc nieco w dostępnych mi źródłach i opracowaniach by sporządzić poniższą listę. Oczywiście czasami dane są szczątkowe, poza tym trudno porównać kampanię Batorego mającą na celu oblężenie Wielkich Łuków z bitwą pod Kumejkami - zupełnie nie ta skala. Niemniej jednak chciałem w jednym miejscu zebrać nieco dostępnych informacji, dając w ten sposób przynajmniej bazowy przegląd możliwości polskich i litewskich parków artyleryjskich użytych w czasie walk.

- wyprawa na Wielkie Łuki w 1580 roku – 70 dział w tym 30 ciężkich burzących (do działań oblężniczych)

- wyprawa na Psków w 1581 roku – 20 ciężkich dział oblężniczych i nieznana liczba mniejszych

- wyprawa Zamoyskiego do Mołdawii w 1595 roku – kilkadziesiąt (?) dział

- tegoż wyprawa do Inflant (kampania 1601-1602) – znalazłem dwie różne liczby: 45 (w tym 8 ciężkich burzących) lub 50 (w tym 15 ciężkich)

- bitwa pod Kokenhausen w 1601 roku – 9 działek polowych

- armia hetmana Chodkiewicza pod Kircholmem w 1605 roku – 7 działek polowych

- siły królewskie pod Guzowem w 1607 roku – 24 działa

- siły rokoszan pod Guzowem w 1607 roku -28 dział i hakownic

- oblężenie Smoleńska rozpoczęte w 1609 roku - 30 dział

- oddziały Żółkiewskiego pod Kłuszynem w 1610 roku -2 działka

- wyprawa Żółkiewskiego do Mołdawii (Cecora i Mohylew) – 16-20 dział i kilkanaście hakownic

- obrona Chocimia w 1621 roku -28 dział polskich i litewskich + 23 działa kozackie

- próba odsieczy Rygi przez Radziwiłła w 1621 roku -3 hakownice

- bitwa pod Martynowem w 1624 roku - kilka (?) lekkich dział

- armia Koniecpolskiego przeciw Kozakom w 1625 roku – 30 dział

- bitwa pod Gniewem w 1626 roku -20 dział (7 ciężkich, 2 średnie i 11 lekkich)

- bitwa pod Górznem w 1629 roku – 4 działa

- armia koronna pod Kamieńcem w 1634 roku – 75 dział

- bitwa pod Kumejkami w 1637 roku – 6 działek

- bitwa pod Ochmatowem w 1644 roku – 24 działa

- dywizja młodego Potockiego pod Żółtymi Wodami w 1648 roku – 2 działka

- bitwa pod Korsuniem w 1648 roku – 12 dział

- armia koronna pod Piławcami w 1648 roku – 18 dział artylerii koronnej + nieznana bliżej liczba dział prywatnych

- armia litewska pod Łojowem w 1649 roku – zależnie od źródeł od kilkunastu aż po 40-50 dział

- bitwa pod Żarnowem w 1655 roku - 6 działek polowych

- bitwa pod Nowym Dworem w 1655 roku – 7 dział

- bitwa pod Warszawą w 1656 roku -18 dział

- litewsko-polska armia pod Połonką w 1660 roku – 7 dział

- armia koronna na Ukrainie w 1660 roku (Cudnów i Słobodyszcze) – 35-37 dział i moździerzy

- bitwa pod Chocimiem w 1673 roku – 65 dział i 1 moździerz

- armia koronna pod Wiedniem w 1683 roku – 28 dział

Oficerowie 'Lwa Północy' - cz. X


Frans (Frantisek) Bernhard hrabia von Thurn (1592-1628) – w pierwszej fazie Wojny Trzydziestoletniej służył w protestanckiej armii czeskiej, pod komendą ojca - Henrika Mattiasa (Jindricha Matyasa) hrabiego von Thurn – walcząc min. pod Białą Górą w 1620 roku. Młodszy von Thurn pojawił się w armii szwedzkiej na początku lat 20-tych. Od maja 1625 roku objął zaszczytną rangę pułkownika Hovregementet (regimentu gwardii królewskiej – złożonego z najemników niemieckich, tzw ‘Żółtego Regimentu’). Na czele regimentu walczył w Inflantach w bitwie pod Walmozją (Wallhof), gdzie dowodził też prawym skrzydłem armii. W sierpniu 1626 roku oddział dowodzony przez pułkownika wpadł w zasadzkę litewską pod Mitawą. Sam Thurn o mało nie wpadł do niewoli, uratował go jednak jeden z rajtarów, zabijając tatarskiego rotmistrza Assanowicza, który miał w ręku grafa pojmanego. Jesienią 1626 roku regiment przerzucono z Inflant do Prus, gdzie Gustaw II Adolfa potrzebował swoich doświadczonych zaciężnych weteranów do walki z Polakami. Gwardziści wzięli udział w drugiej bitwie pod Gniewem - za swoją postawę w tej bitwie pułkownik zyskał ogromną pochwałę samego króla Szwecji.
Wiosną 1627 roku von Thurn był komendantem polowych wojsk szwedzkich w okolicach Elbląga, 26 marca pobił grupę rotmistrza Kossakowskiego pod Dzierzgoniem (Kiszporkiem). Od października 1627 roku mianowany grafem (z nadaniem hrabstwa Pärnu/Parnawy w Inflantach) i generałem-majorem (trzeci najwyższy stopień w armii szwedzkiej). W tymże roku podczas bitwy pod Tczewem (Dirschau) dowodził prawym skrzydłem armii szwedzkiej. W 1628 roku wziął udział w oblężeniu Brodnicy, po zdobyciu miasta pozostał z blisko 700 chorymi i rannymi żołnierzami w mieście, obsadzonym zresztą przez cztery kompanie jego regimentu. Zmarł 4 (według kalendarza juliańskiego, według obowiązującego w Polsce kalendarza gregoriańskiego był to 14) listopada 1628 roku w Brodnicy na Fläckfeber, czyli prawdopodobnie tyfus (na który chorowało więcej niż 50 % garnizonu). Jego śmierć miała głęboko zasmucić Gustawa II Adolfa, który wiązał duże nadzieję z dalszą karierą tego oficera. Gdyby nie nagła śmierć, Thurn zapewne jeszcze w toku wojny o ujście Wisły zostałby mianowany feldmarszałkiem.

Oficerowie 'Lwa Północy' - cz. IX


Jacob Pontusson De la Gardie (1583 - 1652) – jeden z oficerów którego Gustaw II Adolfa ‘odziedziczył’ po Karolu IX, przedstawiciel ‘starej gwardii’ oficerskiej, ostatni generał armii szwedzkiej noszący honorowy tytuł Fältherren, przysługujący najwyższemu rangą oficerowi w przypadku gdy król Szwecji nie dowodził armią w polu.

Jacob był synem francuskiego szlachcica na służbie szwedzkiej, urodzonym w szwedzkich Inflantach, ale wychowanym w Finlandii – stąd też późniejsze silne koneksje generała z Finlandią. Już w 1600 roku widzimy go w stopniu pułkownika na czele czterech fińskich fänikor w ramach armii skierowanej do zajęcia polskich Inflant. W kampanii tej jednak nie odznaczył się niczym szczególnym, w grudniu 1601 roku dostał się do polskiej niewoli w czasie kapitulacji Valmiery. W polskiej 'gościnie' przebywał kilka lat, został jednak po pewnym czasie zwolniony. W 1606 roku został wysłany przez Karola IX do Niderlandów, by pod okiem księcia Maurycego Orańskiego poznawać szczegóły holenderskiego stylu wojowania.

W 1608 roku powrócił do Szwecji, gdzie Karol IX postanowił wykorzystać nowe doświadczenia swojego oficera. De la Gardie stanął w 1609 roku na czele korpusu ekspedycyjnego (złożonego głównie z oddziałów fińskich i najemnych) wysłanego do Moskwy na pomoc carowi Wasylowi Szujskiemu. Po początkowym niepowodzeniu w bitwie pod Twerem kolejnego dnia bitwy udało mu się zaskoczyć wojska II Dymitra i zadać im spore straty. Generał nie mógł jednak wykorzystać sukcesu, gdyż gros jego oddziałów fińskich zbuntowało się i odeszło do kraju. Przyczyny buntu były złożone – ciężkie warunku kampanii, brak żołdu, pogłoski o straszliwej sytuacji mieszkańców Finlandii, gdzie srożyli się królewscy poborcy podatkowi. De la Gardie kontynuował jednak działania wojenne na czele reszty wojska (głównie najemników), otrzymał też posiłki ze Szwecji. Jego korpus w sile ok. 4000 żołnierzy wziął udział w słynnej bitwie pod Kłuszynem w 1610 roku – z tej klęski udało się de la Gardie uratować tylko z garstką podwładnych.

De la Gardie nie zaprzestał jednak działań mających na celu rozszerzenie szwedzkiej strefy wpływów. Próbował bowiem przeforsować wśród bojarów moskiewskich kandydaturę szwedzkiego księcia Karola Filipa (brat Gustawa II Adolfa) na tron carski. Otrzymał następne posiłki z kraju – znów przede wszystkim oddziały najemne – i na ich czele wiosną 1611 roku dalej operował na ziemiach moskiewskich wokół jeziora Ładoga. Wiosną 1611 roku wsparty kolejnymi oddziałami (tym razem głównie krajowymi) rozpoczął operację mająca na celu zdobycie Nowogrodu. Miasto skapitulowało w obliczu przewagi armii szwedzkiej, co było dużym sukcesem generała. W tym momencie de la Gardie był de facto niezależnym ‘gubernatorem’ zajętych przez jego wojska ziem – z tego okresu przetrwała jego bogata korespondencja zarówno z polskimi jak i moskiewskim oficjelami jak i oficerami. Co ciekawe, jego fińscy żołnierze nadali mu w tym okresie przydomek Laiska-Jaakko (Leniwy Jakub), wywodzący się od jego ostrożnego i nieco zachowawczego stylu dowodzenia.

Śmierć Karola IX i wstąpienie na tron Gustawa II Adolfa skomplikowało sytuację generała – młody król był bowiem przeciwny kandydaturze swego brata na tron carski, widząc na nim… siebie. Na skutek tarć pomiędzy de la Gardie i Gustawem II Adolfem Karol Filip przybył na tereny moskiewskie dopiero w 1613 roku, kiedy to jego osoba nie mogła już gwarantować poparcia bojarów. Szwecja była w tym czasie zaangażowana dodatkowo w zaciekły konflikt z Danią (tzw. wojna kalmarska) co utrudniało szwedzkim dowódcom walkę z siłami moskiewskimi. De la Gardie był zmuszony użyć prywatnej kiesy i pożyczek, by utrzymać wojsko w całości i bronić zdobytych terenów. W 1614 roku udało się Szwedom zdobyć Gdów, jednak mające miejsce w 1615 i 1616 roku próby zajęcia Pskowa spełzły na niczym, okupiono je tylko ciężkimi stratami. Od stycznia 1616 roku de la Gardie stał na czele negocjatorów szwedzkich w czasie rozmów pokojowych. Zawarty w 1617 roku pokój w Stołbowie (Diderinie) gwarantował Szwecji znaczne zdobycze terytorialne i odcinał Moskwę od Morza Bałtyckiego – de la Gardie bez wątpienia miał duże zasługi w tym osiągnięciu.

Jak się wydaje, po pierwszych trudnych relacjach z Gustawem II Adolfem, dalsza współpraca generała z królem była jednak o wiele lepsza. W 1613 roku Jacob został tajnym radcą dworu, w 1615 król nadał mu tytuł hrabiego Läckö (pierwszy nadany przez Gustawa II Adolfa od objęcia władzy). Znajomość Inflant i Estonii zaowocowała w nadaniu w 1619 roku gubernatorostwa Inflant Szwedzkich (Estonii). W 1621 roku de la Gardie jest jednym z głównych dowódców szwedzkich w operacjach w Inflantach, w 1622 roku stoi na czele negocjatorów prowadzących rozmowy z Litwinami pod Mitawą. Od 1625 roku znów walczy w Inflantach – wraz z Gustavem Hornem prowadzi operację przeciw Litwinom. De la Gardie nosząc honorowy tytuł Fältherren pełnił na tym teatrze funkcję naczelnego wodza od momentu gdy Gustaw II Adolfa wylądował w Prusach Królewskich. Co ciekawe, Axel Oxenstierna, który nie przepadał za de la Gardie, zarzucał mu nazbyt pro-polską postawę – zapewne wynikającą z dobrej znajomości relacji wewnątrz RON. Po 1629 roku nie pełnił już funkcji wojskowych, zajmując się głownie pomnażaniem majątku i działalnością dyplomatyczną. Jego polskie koneksje zostały po raz kolejny wykorzystane w 1635 roku, kiedy to jako negocjator uczestniczył w rozmowach w Sztumskiej Wsi. Ok. 1636 roku nastąpiło ocieplenie jego stosunków z Oxenstierną, obydwaj współpracowali jako regenci po śmierci króla Gustawa II Adolfa.

niedziela, 27 czerwca 2010

Nie tylko hetmani i marszałkowie - cz. IV


Jerzy Farensbach [Jürgen von Fahrensbach] (1551-1602) – niezwykle interesująca postać, z jakże bogatym życiorysem żołnierskim. Urodzony w Inflantach, w rodzinie niemieckiej szlachty, już w wieku 19 lat widzimy go w służbie na dworze cesarza Maksymiliana II. Szybko jednak wraca do Inflant, gdzie mają miejsce wydarzenia Pierwszej Wojny Północnej. Jerzy początkowo służy u Szwedów (wraz ze swym wujem Klausem Kursellem), następnie trafia do niewoli moskiewskiej. Szybko jednak odnajduje się w nowej sytuacji i w sierpniu 1572 roku widzimy go na czele niemieckich najemników walczących w ramach armii Iwana Groźnego przeciw Tatarom nad Oką. Przez pewien czas służby u boku słynnego księcia Magnusa holsztyńskiego, po czym zaciąga się do armii duńskiej, gdzie pełni funkcje gubernatora Ozylii. W 1577 roku prowadzi posiłki wysłane z Danii do Gdańska, walczącego przeciw Stefanowi Batoremu. W 1579 lub 1580 roku widzimy go w służbie polskiej – na czele rajtarii bierze udział w wyprawie Batorego na Wielkie Łuki, w 1581 roku dowodzi regimentem piechoty niemieckiej i rotą konnej arkebuzerii w oblężeniu Pskowa. Od 1583 roku Farensbach piastował stanowisko nobilitatis Livoniae praefectus czyli hetmana inflanckiego. Pod komendą Zamoyskiego walczył przeciw Maksymilianowi - w 1587 roku dowodził piechotą broniącą Wawelu, poprowadził wypad który zniszczył most zbudowany naprzeciwko Mogiły. W 1588 roku wziął udział w zwycięskiej bitwie pod Byczyną. Poparł kandydaturę Zygmunta III, za co został nagrodzoną stanowiskiem wojewody wendeńskiego (Wenden – Cesis/Kieś w Inflantach). Brał udział w nieudanej wyprawie króla do Szwecji, gdzie był jednym z wyższych oficerów. W 1599 roku proponował królowi atak na Finlandię, jednak jego planu nigdy nie wykonano. W 1600 roku stanął na czele obrony Inflant przeciw agresji szwedzkiej. W toku kampanii jesiennej odnosi taktyczny sukces pod Karksi, jego zagony kawaleryjskie zadają spore straty Szwedom, jednak słabe liczebnie siły hetmana tracą wiele zamków. Na czele swojej ‘fińskiej’ roty rajtarii wziął udział w finałowej fazie bitwy pod Wenden (Cesis/Kiesią). Zasłużył się w obronie Rygi, dzielnie walcząc na szańcach wśród zaciężnej piechoty szkockiej i niemieckiej. W grudniu 1601 roku na czele piechoty zaciężnej walczy w ramach armii Zamoyskiego pod Valmierą, prowadząc szturmy na zamek. Wiosną 1602 roku bierze udział w oblężeniu Viljandi. 16 maja poprowadził grupę szturmową do atak na zamek – niestety atak załamał się a sam Farensbach został śmiertelnie ranny. Jego poświęcenie nie poszło jednak na marne, obrońcy Viljandi kapitulowali następnego dnia.
Jerzy Farensbach, mimo że nigdy nie nauczył się języka polskiego, był wiernym sługą Korony, jednym z wyróżniających się oficerów przełomu XVI i XVII wieku. Energiczny dowódca, często prowadził swych żołnierzy do ataku, walcząc w pierwszym szeregu – czy to prowadząc podjazd kawaleryjski czy szturmując zajęte przez nieprzyjaciela zamki. Można żałować, że jego ambitnego planu ataku przez Estonię na Finlandię nigdy nie wprowadzono w życie, marnując za to czas i środki na wyprawę Zamoyskiego do Inflant. Śmierć Farensbacha bez wątpienia była dużą stratą dla kadry wojsk RON walczących przeciw Szwedom w Inflantach.


sobota, 26 czerwca 2010

To jak się to miejsce w końcu nazywa?


Czasami jak tak człowiek sobie czyta materiały w inszych językach może się głowić, o jakie miejsce bitwy chodzi. Jako że sam mam od czasu do czasu z tym problem, gdy przebijam się przez polskie źródła czy też z trudem coś dukam po szwedzku czy niemiecku, zrobiłem krótką listę dla Inflant i Prus. Na pierwszym miejscu nazwy polskie (czasami niemieckie, jeżeli polskich nie było) a potem nazwy w językach lokalnych (obowiązujące obecnie) lub też niemieckie nazwy z epoki. Niektóre miejscowości może na pierwszy rzut oka nic nie mówią, ale wypisałem też wioski które odegrały jakąś rolę w toku znanych bitew. Lista na pewno nie wyczerpuje wszystkich nazw, ale i tak może komuś też się przyda…

I. Inflanty, Kurlandia, Estonia

- Anzen - Anstla
- Biały Kamień – Paide
- Burtneck - Burtniek
- Dorpat – Tartu
- Dyneburg - Daugavpils
- Dynemunt (Dyjament) – Daugagriva
- Eichenanger – Stabegi
- Ergeme – nie spotkałem się z inną nazwą
- Fellin (Felin) – Viljandi
- Fikelmojza – Vigala
- Kieś – Wenden, Cesis
- Kircholm- Salaspils
- Kokenhasuen (Konehazuen) – Koknese
- Kremon – Krimulda
- Lemsel – Limbazi
- Luhde - Lugazi
- Mitawa - Mitau
- Onikszta – Angkesiai
- Parnawa – Parnau, Parnu
- Põltsamaa – nie spotkałem się z inną nazwą
- Purkeln - Ungurplis
- Rakiszki – Rokiskis
- Rewel – Tallinn
- Ryga – Riga
- Trejden – Turaida
- Trykat – Trikāta, Trikaten
- Vastseliina – nie spotkałem się z inną nazwą
- Walmozja – Wallhof
- Rakwere - Wesenberg/Wesenbergh, Rakwere
- Wolmar – Valmiera
- Zygwolt – Sigulda

II. Prusy Książęce – Herzogtum Preussen, Prusy Królewskie (Königlich-Preußen)

- Braniewo – Braunsberg
- Brodnica – Strasburg
- Chojnice - Konitz
- Czarne – Hammerstein
- Człuchów - Schlochau
- Dobre Miasto – Guttstadt
- Frombork – Frauenbrug
- Gdańsk – Danzig
- Głowa Gdańska – Danziger Höftt, Danziger-Haupt
- Gniew – Mewe
- Górzno – czasami spotyka się wersję Gurzno
- Grudziądz – Graudenz
- Kiezmark – Kasemark
- Kwidzyń – Marienwerder
- Lębork - Lauenburg
- Lidzbark - Lautenburg
- Lubawa - Löbau
- Malbork – Marienburg
- Miłomłyn - Liebemühl
- Oliwa - Oliva
- Orneta – Wormditt
- Ostróda – Osterode
- Pasłęk - Preußisch Holland
- Puck – Putzig
- Rokitki - Rokittken
- Starogard Gdański – Preußisch Stargard
- Stary Targ – Altmark
- Sztum – Stuhm
- Tczew – Dirschau
- Tolkmicko - Tolkemit
- Toruń – Thorn
- Trzciana – Honigfelde
- Żuławy Gdańskie - Danziger Werder